Premsa - Presse

Lo Parlam gascon de JJ Fénié deu 22 de junh

Estatuas

Pr’amon de la contestacion legitima deu racisme e de l’istòria de l’esclavatge – vielh com lo monde, malaja! – n’i a que parlan de desquilhar las estatuas. Que’s pòt compréner mes l’Istòria es generaument complicada e hèita d’un heish de detalhs e accions qui a còps e’s contredisen. Que mancan tròp sovent d’explicacions e de rectificacions per har la part de las causas. Ha tombar ua estatua, la desbolonar o – péger – la marterar que pòt aver consequéncias de las maishantas. Que risca d’ahiscar l’òdi, lo hasti d’autas gents, mentre que carré mélher apatzar las tensions. E que pòt har un martir de tau o tau personatge contestat. Irònia deus trucs de martèth… Qu’an sufisentament arcastat aus excitats de l’epòca revolucionaria d’aver sacamandejat com sauvatges quauquas finas estatuas de glèisas o catedraus: e caleré tornar har parièr?? Que seré har escarni aus artistas. Enqüèra que, pendent la 2au Guèrra mondiau o juste au debut, agin fondut quauquas estatuas per recuperar lo bronze. Totun, en Provença, lo Jòrgi Reboul e lo Pau Ricard avèn sauvat lo buste deu Frederic Mistral per lo méter a l’empara deus destructors. Egau, e cau se velar la cara? Non, solide. Qu’i a, segur, personatges qui an un costat escur qui merita d’estar condamnat. Lavetz, vau mélher tostemps ensajar la pedagogia, explicar e rapelar, s’ic cau, lo costat inavoable, sombre de l’òmi qui dab lo son gran sabre, lo son chivau e lo son casco trona sus la plaça o l’esplanada. O sembla un brave borgés, planfactor de la soa bona vila mentre qu’a ganhat quauques dinèrs (o mei sovent ua bèra fortuna) en har comerci de pacotilhas, de sucre, de tobac o d’indigo …e d’esclaus crompats e cargats encadenats au hons deus vaishèths construsits a Baiona, Bordèu, Nantes o Bristol. Lavetz, que pòden desplaçar l’estatua dens un endret a l’escart, dens un musèu lapidari, au miei d’autes “relegats”. E explicar aus dròlles e aus visitors la realitat deu personatg. Shens masca… Quauques dictators ne saben quauqu’arren. Lo “Generalissimo” sus son chivau a Barcelona n’es un exemple. Que trobarén d’autes cas, a fanèga, s deu costat de l’Euròpa centrau o orientau.

Estatuas de nòste

Totun, que caleré belèu edificar d’autas estatuas. Per los qui an illustrat la lenga e la cultura nostas, per exemple. L’abat Grégoire qu’a la soa a Lunéville e que jad adara au Panteon. Òmi de las Lutz, que volè solide abolir l’esclavatge e har coexistir protestants, judius e catolics, mes e rapelan sufisentament qu’avó lo projècte d’avalir (anientar) los “patuès”?? Sol y sombra… Dens lo maine d’òc, que tròban quauques estatuas – bustes susquetot – d’escrivans. A Tolosa, au bèth miei de la plaça Wilson, qu’i a un bèth monument devut a l’escultaire Alexandre Falguières e dedicat au poèta Pèire Godolin (1580–1649), autor deu ‘Ramelet Mondin”. A Aush, que tròban l’estatua deu Guilhèm Sallusti deu Bartàs (1544–1590), premiat aus Jòcs floraus de Tolosa. E vos rapelatz que dens la celèbra “partida de cartas” deu Marcel Pagnol, lo Cesar ditz au Panisse: “Es bèu. Semblas a l’estatua de Victor Gélu”? Aquera estatua, omentage au poèta e cançonèir popular provençau Victor Gelu (1806–1885), qu’estó destrusida en 1943 quan tropas alemandas e policia francesa destrusín lo quartièr deu Panier au ras deu Vielh Pòrt. Per tornar en Aquitània, l’estatua deu “Jasmin” (Jacques Boé, 1798–1864) es en bona plaça dens lo barri deu Gravièr a Agen. E senhalam que dus grans felibres servidors deu gascon an un bust: lo Miquèu de Camelat (1871–1962) dens lo son vilatge d’Arrens en Lavedan e lo son amic Simin Palay (1874–1965) au Parc Beaumont a Pau. Costat Pirenèus tanben, lo poèta Despourrins (1698–1759) a lo son monument a Acós (Vath d’Aspa) e lo Xavièr de Navarròt la soa estela dens la soa bona vila d’Auloron. Çà o là, quauquas placas rapèlan un escrivan en lenga d’òc, mes chic de causa dens l’ensemble. D’aqueth costat, la memòria de las vilas meridionaus es sovent defaut.

80 ans a

Pr’amor de la des·hèita e de la Crida deu de Gaulle a Londres, que parlan pro de 1940. Ajustatz un chicòt de recuperacion politica: aquò plea las colonas e las “estranhas lucarnas”. A-d aquera ocasion, que pòden tornar léger (s’es tròba enqüèra) “Vichei Estat occitan?” (numeros 14–15–1, 2004–2005) dens la defunta revista “Arkheia”. Qu’i tròban causas originaus, dab la participacion de l’istorian Michel Roquebert, recentament desapareishut.

Reflexions sus la Gasconha

Per informacions locaus e sustot reflexions suu maine nòste, e pensatz d’escotar www.radiopais.fr/?? En mei de l’emission De Begar enlà” (“Los Landés parlam aus Landés”, se voletz…), qu’i tròban petitas emissions en fòrma de reflexion o testimoniatge. Que pòden mentàver “Oralitat e umanitat” (entretiens realizats par Fabrice Bernissan), “Navèras camada” (cada setmana, Miquèu Pujol e Peir Cama se passejan au còr de l’actualitat culturau, politica, literària o espòrtiva). Shens oblidar la cronica “Athos, Porthos, Regaspros”, petitas analisis deu territòri gascon (organizacion territoriau, tradicions, cultura e evolucions) dab Vincenç Poudampa, Gerard Brasquet e Tederic Merger. Ne trantalhitz pas per anar suu site e escotar.

Pòrtas obèrtas

Escòlas alternativas gessidas la màger part deu temps deus mancas d’escòla publica per la lenga nòsta, las escolas associativas deven se har coneisher. Atau, las calandretas (ensenhament laïc immersiu en lenga d’òc) hèn çò que pòden. La de Peçac (Calandreta de la Dauna, a Peçac, 33 avienuda de Genève, 33600 Pessac) que hè un vrèspe “pòrtas obèrtas” lo dimercs 24/06 (contacte: 05 56 04 13 83 o 06 63 36 35 28 e http://calandreta-dauna). Dens las Lanas, qu’i a tanben a Soston, l’Escòla Nidau (metòde Montessori) qui hè la soa plaça au gascon (contact@ecolenidau.fr ).

Lo Parlam gascon deu 06 d'abriu

Contenu en bref : Remarquables et utiles outils. Archives sonores. Oiseaux.

2020-14 Rubrique PARLAM GASCON [J.-J. Fénié] N° 1077 (n°1079 papier) pour lundi 6 avril 2020 en page « Loisirs /Sorties/Services» ou – Coronavirus/Covid-19 oblige – sur la page Internet de Sud-Ouest.

Conjugar. Solide, que cau conjugar los nòstes esfòrç cap a la pandemia que truca lo praube planeta. Mes que cau demorar lo mei que’s posqui a l’ostau entà esvitar la contagion. Demorar a l’empara, mascat o simplament a l’acès, per sajar de ne pas recéber lo mendre escopidet (“postillon” en francés) de quauque portaire deu maishant Covid-19. Totun, se vagatz en aqueth “primtemps silenciós”, que podetz profitar d’aqueths lesers forçats entar melhorar la vòsta coneishença sus las conjugasons gasconas. Un petit trebuc qu’espaventa o eishenta quauques valents. Sustot quan voletz utilizar lo passat simple (perfèit o preterit) o l’imperfèit deu subjonctiu – corrent en generau dens la lenga occitana com dens lo bon francés porgat (châtié) de la “lenga de la Republica” ...qui, d’alhors, l’oblida sovent. Siitz rassegurats, n’àgitz pas paur! Ajudas preciosas e simplas qu’existan adara en linha.

Atau, la celèbra e valenta associacion Per noste, a Ortés, qu’a tot recentament hicat en linha un conjugader en gascon en libre accès. Qui torna préner las conjugasons descriutas dens lo « Répertoire des conjugaisons occitanes de Gascogne » de Miquèu Grosclaude e Gilabèrt Nariòo (1998). Qe balha en permèir las fòrmas simplificadas (que generaument “Parlam gascon” emplega) e que son compresas un chic pertot. Mes que dona tanben las fòrmas mei locaus (Armanhac, Bordalés, Coseran o quauques parçans deu Bearn). Qu’es hòrt seriós (s’apueja sus diccionaris e estudis precís) e sustot qu’es simple (https://www.pernoste.com/Modules/Association/Conjugueur.aspx). “Aqueth projècte, explica Per Noste, es partit d'ua demanda entà melhorar l'aprentissatge de la lenga”. E, se cau portar quauquas correccions, las cau senhalar au mèste d’òbra d’aquera navèra manèita meravilhosa: patric.guilhemjoan@orange.fr

Lo Congrès tanben. Per estar complet que cau tanben senhalar que l’associacion Lo Congrès permanent per la lenga occitana (https://locongres.org/fr/) prepausa tanben, en mei deu son hòrt utile “Dicò d’òc” en linha (constituit de fòrmas nombrosas e barrejadas tiradas de tots los dialèctes d’òc), un utís per conjugar aperat “Verboc”. E comparar dab los autes dialèctes. Siitz enqüèra rassegurats! lo gascon i es bien representat (www.locongres.org/fr/applications/verb-oc/verboc-recherche).

Archivas. En aquera estranha temporada, jornaus, ràdios, televisions o autas institucions prepausan de passar temps (se’n an!) en espiant o escotant los lors tesaurs. Per exemple, dens lo son blòg radiofonic en linha https://hadiu.eu/, la Domenja Lekuona a sortit ua emission de 2012 on entenen justament lo Benoît Dazeas, director deu CPLO (Lo Congrès) explicar lo tribalh hèit per aquera institucion, lo fonccionament deu son site e las aplicacions qu’i tròban (notadament per telefonets e tauletas tactilas). Dens la medisha emission, qu’i a ua entervista deu Pierre Salles qui parla deu son libe sus noms de familha (“Noms du Sud-Ouest”, Cairn, 2012). Bigordan mes installat dempuish pausa en Bearn, lo Pèire Salles es un lingüista qui aima hòrt la lenga nòsta (qu’es eth qui escrivó lo tèxte de “La Sobirana”, famosa canta que lo monde entonan dab fé dens mantunas autas regions, deus Aups a la Mar Grana). Qu’a longtemps ensenhat l’òc aus liceans e estudiants de Pau e que s’es tostemps interessat au nom deus ausèths. Puish, qu’a animat ua emission suus noms de familha a Radiò França Blau Bearn. D’on son libe suus noms de nòste, essenciaument noms occitans de Gasconha, sustot bearnés. Atau, d’Adoué a Vergés, en passant per Bachoc, Campistrous, Cazaurang, Harinbat, Lagouarre, Malaganne, Pédourthe o Sagardoy, lo P. Salles balha las soas reflexions e precisions sus mei de 360 patronimes. L’autor, pedagòg de longa experiéncia, balha, dab los sons “noms pròpis”, un complement utile au “Diccionari etimologics deus noms de familha gascons” de M. Grosclaude (2003, Per noste / Radiò País) e bèras leçons de vulgarizacion.

Ausèths. En aqueth primtemps per fòrça silenciós que pòden observar los ausèths. Que tornan mei nombrós, ce disen, pr’amor de la pollucion que per astre baisharé… Se ne voletz coneisher los noms per noste, que’vs aconselhi un aute petit tesaur, lo libe deu Francis Beigbeder, “Ausèths”, bèra co-edicon Per noste/Nosauts de Bigòrra (1986).

Jean-Jacques Fénié

Date de dernière mise à jour : 28/10/2022

Questions / Réponses

Aucune question. Soyez le premier à poser une question.

Premsa - Presse

Lo Parlam gascon de JJ Fénié deu 18 de julhet 2022

Lo Parlam gascon de JJ Fénié deu 21 de seteme 2021